Pak sözcüğünün anlamı ve kaynağı

Farsça kökenli pāk sözcüğü, ilk olarak Eski Türkçe döneminde görülür.

Karahanlı Türkçesinde sözcük, pāk “pâk, temiz” (Ünlü, 2012a: 630) şeklindedir. Orta Türkçe döneminde sözcük, Harezm Türkçesinde pāk “pak, temiz, arı” (Ünlü, 2012b:

468); Kıpçak Türkçesinde pāk “temiz” (Toparlı ve Vural ve Karaatlı, 2007: 215); Eski Anadolu Türkçesinde pâk eylemek, pâk itmek “temizlemek” ve pâk olmak “1. Temiz olmak” (Kanar, 2011: 564) şeklinde geçmektedir.

Yeni Türkçe döneminde pāk sözcüğü, Çağatay Türkçesinde “pak, temiz, saf, halis” (Ünlü, 2013: 885); Osmanlı Türkçesinde “bulanmamış, saf, sade, temiz, halis, tāhir” (Tulum, 2011: 1439) anlamlarını karşılar.

Sözcük, Türkiye Türkçesinde pak “pâk, temiz” (TS, 2011: 1875) şeklindedir.

Ağızlarda ince sıradan seslendirilerek pek “temiz” (DS, 1993: 3420) şeklinde kullanılan sözcüğün, pempek “tertemiz” (DS, 1993: 3425), pimpak[pinpak] “tertemiz” (DS, 1993: 3453) şekli ve pirüpak olmak “1. Kirlerden arınıp tertemiz olmak” (TS, 2011:1927) şeklinde pekiştirilmiş türevleri de görülmektedir.

Çağdaş Türk Lehçelerinde pak sözcüğünün görünümü şöyledir:

pak (AzrS, 1999: 625) päk (TkmS, 1995: 522) pak (GagS, 1991: 190) pak (BşkS, 2017: 475) pak (TtrS, 2015: 377) påk (ÖzbkS, 1998: 68) pak (YUygS, 2013: 312)

Pak sözcüğünün pekiştirilmiş hali, tertemiz anlamıyla Yeni Uygur Türkçesinde pak-pakiz (YUygS, 2013: 313); Kazak Türkçesinde appaq (KzkS, 2003: 47) şekline görülmektedir.