Temizlik Kavramı

Arıġlıġ ~ Arıġlıḳ

Temizlik anlamını karşılayan sözcük, arıġ adından (Bakınız 1.1.2. Arıg maddesi) < arıġ+ lıġ şeklinde türetilmiştir. Sözcüğe, ilk olarak Uygur Türkçesi metinlerinde arıglıg balıkka kigürüp (Kaya, 1994: 6473 [336]) “temiz şehre takdim ederek” şeklinde rastlıyoruz.

Orta Türkçe döneminde sözcük, Harezm Türkçesinde arıġlıġ ve arıġlıḳ (Ünlü,

2012b: 49); Kıpçak Türkçesinde arıġlıḳ ~ arılıḳ ~ arıluḳ (Toparlı ve Vural ve Karaatlı, 2007: 11) ve aruvlıḫ (Toparlı ve Vural ve Karaatlı, 2007: 13); Eski Anadolu Türkçesi döneminde aruluk (Kanar, 2011: 60) şekilleriyle görülür. (temizlike.com)

Sözcük, Osmanlı Türkçesinde arılık “saflık, arılık, doğruluk” (Tezcan, 2004: 76) şeklinde görülürlken Çağatay Türkçesinde arıġlıġ “temizlik, paklık” (Ünlü, 2013: 50) ve arıġlıḳ “arılık, saflık, temizlik” (Ünlü, 2013: 50) olarak ikili şekle sahiptir.

Türkiye Türkçesinde arılık “1. Temizlik, saffet, sililik.” (TS, 2011: 149) şeklinde geçen sözcük, Halaç Türkçesinde arıġluq “temizlik” (HalS, 1980: 82) olarak yaşamaktadır. Temizlik şirketleri anlamında eski Türkçe'de biz sözcük bulunamamıştır.

Arassaçılık

Sözcük, temizlik anlamıyla Türk dilinde ilk olarak Çağdaş Türkçe döneminde görülür. arassa (Bakınız 1.1.3. Arassa ~ Iraas maddesi) tabanından < arassa+çı+lık şeklinde türetilen sözcüğün Çağdaş Türk Lehçelerinde görünümü şöyledir: arassaçılık (TkmS, 1995: 32) ıraas buoluu ~ ıraastaahın (YakS, 1995: 266)

Duruluk

Sözcük, duru adından (Bakınız 1.1.20. Turug ~ turuk maddesi) < duru + luk şeklinde türetilmiştir. İlk defa Eski Anadolu Türkçesinde “Arslanı alıp bir kuyu üzerine iletti kim anın suyunun duruluğu göz bigi sâfi idi. (Kel. XIV. 38)” (TTS, 1995: 1273) şeklinde görülen sözcük, Osmanlı Türkçesinde “Milk iyesi demedi mi ki, uyurluk uyanıklık, turuluk bulanıklık biri biri ile bulunur. (Sır. XVI. 50)” (TTS, 1995: 1273) şeklindedir.

Türkiye Türkçesinde duruluk sözcüğü, “1. Duru olma durumu” (TS, 2011: 726) şeklinde görülmektedir. Azerbaycan Türkçesinde sözcük, durulug (AzrS, 1999: 232) olarak geçmektedir.